Niska samoocena: test, objawy, przyczyny i jak sobie z nią radzić

Masz bardzo niską samoocenę? Chcesz poznać przyczyny swojego braku poczucia własnej wartości lub szukasz środków, które pomogą komuś bliskiemu pokonać ten negatywny stan?

Tak, wiem, niska samoocena jest naprawdę frustrująca i może mieć poważne, negatywne konsekwencje dla naszego poziomu szczęścia, ogólnego samopoczucia i każdego aspektu naszego życia prywatnego, zawodowego i społecznego.

W dzisiejszym artykule skupimy się na tym, jak diagnozować niskie poczucie własnej wartości i jak nad nim pracować. Zobaczymy, jaki test na niską samoocenę można zrobić, oraz wspólnie przeanalizujemy przyczyny niskiego poczucia własnej wartości, czyli te czynniki, które mogą utrudniać zdrowy rozwój samooceny lub powodować jej utratę czy obniżenie. Na koniec omówimy objawy niskiej samooceny oraz formy walki z nią. Zaczynajmy!

Niska samoocena: test 

Osiągnięcie lub przywrócenie przynajmniej akceptowalnego poziomu samooceny musi być najwyższym priorytetem dla każdej osoby, która dba o swoje szczęście i samorealizację, ponieważ niska samoocena powoduje duże trudności w skutecznym stawianiu czoła wyzwaniom życiowym. Aby przekonać się, na jakim poziomie jest twoja samoocena, możesz wypełnić poszczególne testy.

Część z nich to profesjonalne narzędzia i tylko wykwalifikowany psycholog będzie potrafił trafnie odczytać twój wynik. Jednym z takich testów jest Wielowymiarowy Kwestionariusz Samooceny MSEI. Składa się on z aż 11 skali – dziewięć z nich bezpośrednio dotyczy poczucia własnej wartości, jego ogólnego poziomu oraz ośmiu komponentów odnoszących się do szczegółowych aspektów funkcjonowania człowieka, takich jak: kompetencje, bycie kochanym, popularność, zdolności przywódcze, samokontrola, samoakceptacja moralna, atrakcyjność fizyczna i witalność. 

Innym profesjonalnym narzędziem pozwalającym na ocenę poziomu ogólnej samooceny jest Skala Samooceny Rosenberga. Test ten składa się z 10 stwierdzeń diagnostycznych. Badany ma za zadanie wskazać na czterostopniowej skali, w jakim stopniu zgadza się z każdym z tych stwierdzeń. Wynik jest interpretowany przez terapeutę, który następnie może go właściwie omówić.

Oczywiście w Internecie znajdziesz również wiele amatorskich testów, które pozwolą ci zmierzyć mniej więcej twój poziom samooceny. Nie posługują się nimi zawodowcy, ale zawarte w nich pytania mogą skłonić cię do autorefleksji nad twoim poczuciem własnej wartości. Jeśli chciałbyś przystąpić do bezpłatnego testu samooceny już teraz, zachęcam cię do wypełnienia poniższego, przygotowanego przez zespół bloga Rozwój Do Potęgi.

Niska samoocena: przyczyny

Dlaczego tak ważne jest poznanie przyczyn niskiej samooceny?

Jest to fundamentalna kwestia, jeśli chcesz poprawić relacje z samym sobą i wkroczyć na ścieżkę rozwoju osobistego. Znajomość przyczyn problemów z samooceną pozwoli ci stać się bardziej świadomym własnej dynamiki psychologicznej i jasno wskaże, w których obszarach należy działać, aby dokonać pozytywnej zmiany.

Jeśli kiedykolwiek zdecydujesz się w swoim życiu rozpocząć terapię z psychologiem lub spotkania z coachem mające na celu poprawę poczucia własnej wartości, zobaczysz, że duża część waszej wspólnej pracy będzie miała na celu ustalenie przyczyn twojej niepewności. Tylko w ten sposób możliwe będzie znalezienie skutecznych rozwiązań napotkanego problemu!

Krótko mówiąc, środki zaradcze i rozwiązania problemu braku poczucia własnej wartości zależą od jego przyczyn.

Poniżej prezentuję 10 głównych przyczyn niskiej samooceny, z których wiele jest związanych z dzieciństwem i okresem dojrzewania lub z traumatycznymi wydarzeniami, które miały miejsce w życiu. Oczywiście nie jest to wyczerpująca lista, ale jestem pewien, że wśród nich znajdziesz przynajmniej jedną taką pozycję, która cię dotyczy.

1. Brak czułości w dzieciństwie

Pierwotny rdzeń twojej samooceny rozwija się w dzieciństwie. Z tego powodu rola, jaką rodzice (i być może dziadkowie, jeśli są obecni) odgrywają w edukacji dzieci, jest fundamentalna.

Kiedy dziecko dorasta w środowisku rodzinnym, które nie zapewnia mu wystarczającej miłości i uczucia, być może dlatego, że jego rodzice są w jego życiu zbyt nieobecni, z pewnością nie rozwinie zdrowego poziomu samooceny, a później będzie miało problemy z  trudnościami w relacjach (o niskiej samoocenie w związku przeczytasz w tym wpisie).

Ci, którzy jako dziecko nie otrzymują bezwarunkowej miłości, rozwiną przekonanie, że ich potrzeby fizyczne i emocjonalne nie są tak ważne, że nikt się nimi nie przejmuje, a może nawet, że coś jest z nimi nie tak.

2. Nadopiekuńczy lub opresyjni rodzice

Niska samoocena może być również spowodowana zbyt uciążliwą lub nadopiekuńczą postawą rodziców, którzy mają skłonność do ograniczania swobody i kreatywności dziecka. Mały chłopiec, chcąc zadowolić matkę i ojca, w końcu zamyka się w sobie, unikając nowych doświadczeń, które mogłyby zwiększyć jego poczucie własnej wartości.

Rodzice powinni z jednej strony wychowywać, kierować i chronić swoje dzieci w okresie dzieciństwa i dorastania, ale także pozostawić im przestrzeń do rozwijania kreatywności, samodzielności, zaradności i zdrowej pewności siebie.

Im szybciej dzieci odlecą z rodzinnych gniazd, tym lepiej dla ich przyszłości!

3. Nadmiernie krytyczni lub wymagający rodzice

Im częściej dziecko jest odrzucane, karcone i krytykowane przez rodziców za jego zachowanie, działania i pomysły, tym bardziej będzie dorastało z niepewnością i wątpliwościami co do swoich cech i umiejętności. Nauczy się poruszać, zawsze wątpiąc w siebie, a w relacjach z innymi będzie się czuć niezręcznie.

Co więcej, jeśli rodzice mają wobec dziecka bardzo wysokie oczekiwania, a ono czuje choćby częściowo, że nie może im sprostać, zacznie rozwijać poczucie nieadekwatności, które wpłynie na wszystkie sfery jego życia.

4. Konfrontacja z modelami w społeczeństwie 

Wpływy naszego społeczeństwa mogą również leżeć u podstaw niskiej samooceny dzieci i młodzieży. Na przykład telewizja i media społecznościowe podsuwają nam coraz więcej wzorców piękna, stylu życia i sukcesu, które znacznie różnią się od rzeczywistości.

Mężczyźni i kobiety o doskonałych ciałach, ludzie, którzy obnoszą się ze swoim bogactwem i sukcesami w mediach społecznościowych, influencerki, które nieustannie publikują zdjęcia drogich ubrań i gadżetów, zapierających dech w piersiach przeżyć i fantastycznych podróży na Instagramie…

Chłopakowi czy dziewczynie łatwo jest poczuć się brzydko, pechowo lub nieodpowiednio, gdy wzorce, z którymi się styka, są właśnie takie. Poczucie własnej wartości pozostaje niskie i zaczyna się pojawiać kompleks niższości, co może skutkować nawet zaburzeniami odżywiania lub depresją.

5. Niepowodzenia w relacjach społecznych

Kiedy dziecko lub nastolatek zacznie wkraczać w środowiska społeczne, konfrontować się z rówieśnikami i dołączać do pierwszych grup przyjaciół, sposób, w jaki zostanie przyjęty, będzie miał ogromny wpływ na rozwój jego poczucia własnej wartości.

Wiele dzieci, zwłaszcza te o bardziej nieśmiałym i zamkniętym charakterze, ma problemy z integracją z rówieśnikami. Widząc, że inni są bardziej towarzyscy i decyzyjni, zaczynają rozwijać pewne poczucie niższości i ostatecznie unikają sytuacji społecznych, aby nie czuć się nieswojo.

Innym bardzo częstym problemem jest nękanie. Kiedy nastolatek staje się ofiarą swoich kolegów z klasy, którzy dokuczają mu lub znęcają się nad nim, pojawia się niska samoocena, a trauma może w niektórych przypadkach towarzyszyć mu do końca życia.

6. Trauma lub doświadczenia związane z wykorzystywaniem

Maltretowanie dziecka zawsze prowadzi do tego, że kształtuje się w nim przekonanie, że jest z nim coś nie tak lub że zrobiło coś złego, nawet jeśli nie rozumie, co to było.

Bezpośrednią konsekwencją jest to, że w ciągu swojego życia nie będzie przywiązywało dużej wagi do tego, co czuje, i będzie mu się wydawało, że zasługuje na krzywdy, które są mu wyrządzane.

7. Problemy zdrowotne

Stan zdrowia osoby również bezpośrednio wpływa na jej samoocenę. W szczególności cierpienie na przewlekłe lub nawracające problemy zdrowotne wywołuje negatywne uczucia, takie jak smutek, poczucie nieadekwatności, bezsilności i wstydu.

Prawidłowy stan zdrowia i dobra kondycja fizyczna ułatwiają rozwój i utrzymanie właściwego poziomu samooceny, zapewniają spokój i komfort psychiczny.

8. Problemy w związkach

Relacje w związkach i z płcią przeciwną z pewnością mają bezpośredni wpływ na samoocenę danej osoby. W rzeczywistości nie można zaprzeczyć, że brak sukcesu w miłości jest jedną z najważniejszych przyczyn niskiego poczucia własnej wartości.

Ogólnie rzecz biorąc, ci, którzy nie mają problemu z zaspokojeniem swoich potrzeb emocjonalnych i seksualnych, czują, że mogą chodzić po tym świecie z podniesioną głową, dumni, świadomi własnej wartości.

Z drugiej strony ci, którym z jakiegoś powodu nigdy nie udaje się uzyskać tego, czego chcą od związku, rozwijają poczucie nieudolności, kwestionują swoją osobistą wartość i ostatecznie popadają w stan silnej potrzeby bliskości i jednocześnie bardzo niskiej samooceny. Ponadto doświadczenia, takie jak zdrada lub opuszczenie przez partnera, powodują cierpienie i chwilowe załamanie poczucia własnej wartości.

Problem polega na tym, że mamy do czynienia z błędnym kołem: im niższa samoocena, tym większe problemy w relacjach. Im mniej miłości własnej, tym trudniej będzie znaleźć osobę, która nas pokocha. Im silniejsza zazdrość i potrzeba partnera, tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie się oszukanym lub ucierpi w związku.

9. Frustracja zawodowa

Brak wiedzy o tym, co robić w życiu, niestabilność finansowa, bezrobocie lub frustracja i stres o podłożu zawodowym mogą być kolejnym ważnym powodem niskiego poczucia własnej wartości.

Człowiek może czuć się głęboko spełniony i pewny siebie tylko wtedy, gdy odnajdzie swoją ścieżkę zawodową, gdy będzie mógł realizować się profesjonalnie i gdy odkryje sposób na wykorzystanie swojego potencjału poprzez satysfakcjonującą pracę.

10. Brak doświadczeń życiowych

Jako jedną z przyczyn, dla których samoocena może spaść lub załamać się, można wymienić brak zaradności, a co za tym idzie brak doświadczeń życiowych.

W ciągu naszego życia wszyscy musimy stawiać czoła różnym wyzwaniom i różnym doświadczeniom, a los sprawia, że co rusz znajdujemy się w jakiejś nowej i nieoczekiwanej sytuacji.

Czasami wygrywamy, czasami przegrywamy. Czasami nam się coś udaje, innym razem wypadamy słabo. Jednak gdy pokonujemy te sytuacje i gromadzimy doświadczenia życiowe, wzrasta nasza samoocena, a nasza strefa komfortu rozszerza się.

Kiedy tak się nie dzieje, ponieważ zamykamy się w sobie i unikamy wyzwań życiowych, rozwój naszej samooceny jest zablokowany, a nasza strefa komfortu staje się coraz bardziej sztywna i nieelastyczna.

Niska samoocena: objawy

Niska samoocena ma różne objawy i niekiedy nawet ich sobie do końca nie uświadamiamy. Jeśli zmagasz się z niskim poczuciem własnej wartości, na pewno nie ucieszy cię wiadomość, że niektóre jej przejawy będą dla innych widoczne gołym okiem.

Problemy z niską samooceną można zauważyć bardzo szybko poprzez mowę ciała. Osoba taka często ma pochyloną głowę i nieco zgarbioną postawę ciała. Rozmawiając, unika kontaktu wzrokowego, zakrywa usta i ogólnie widać po niej, że wygłaszanie swojej opinii przed innymi jest dla niej stresujące. Zwykle też nie lubi przebywać w centralnym miejscu w grupie i stara się być jak najmniej widoczna.

Objawy mentalne przede wszystkim dotyczą częstego porównywania się z innymi, przez co pozycja takiej osoby w jej wyobrażeniu może być umniejszona. Analizuje wygląd i zachowania innych i stara się do nich dostosować. Przez to popada też w perfekcjonizm, wymagając od siebie zawsze więcej niż od innych.

Osobie z niską samooceną często wydaje się, że nie podoła jakiemuś zadaniu, więc preferuje się go nie podejmować, unika też wykazywania inicjatywy. Woli się dostosować do reszty, niż zaoponować lub wyjść z własną propozycją, nawet jeśli nie jest to jej kompletnie na rękę.

Osoby z niskim poczuciem własnej wartości rzadko bywają zadowolone z rezultatów swojej pracy i samych siebie. Mimo dużych sukcesów, ciężko jest im je zauważyć i zwykle zaniżają ich wartość. Częściej skupiają się też na porażkach, które są przez nich wyolbrzymiane, wielokrotnie analizowane i głęboko przeżywane.

Niska samoocena: leczenie

Teraz, gdy znasz przyczyny braku poczucia własnej wartości, prawdopodobnie zaczynasz mieć większą jasność co do działań, które należy podjąć, aby poprawić obecną negatywną sytuację.

W niektórych przypadkach może to być praca, którą można wykonać samodzielnie, podczas gdy w innych może być przydatne rozwiązanie problemu z pomocą psychologa lub doradcy zawodowego. To droga, która może pomóc ci wyjść ze strefy komfortu, co z pewnością będzie miało decydujący wpływ na poprawę twojej niskiej samooceny. Możesz ją przejść podczas terapii, która wcale nie musi ciągnąć się latami, przynosząc szybko widoczne rezultaty i motywując cię do pracy nad sobą.

Jeśli chcesz samodzielnie poprawić własną samoocenę, zachęcam cię do zapoznania się z artykułem Poczucie własnej wartości: ćwiczenia zwiększające samoocenę. Znajdziesz w nim garść najbardziej skutecznych treningów poczucia własnej wartości, które możesz wcielić w życie już dziś.

Doszliśmy do końca wpisu na temat przyczyn niskiej samooceny, jej objawów i sposobów walki z nią. Dziękuję za przeczytanie go do końca. Życząc ci powodzenia, zachęcam jeszcze raz do zrobienia testu i sprawdzenia, na jakim poziomie jest twoje poczucie własnej wartości!